با نگاهی به روند شکلگیری علوم در دنیا درمییابیم که بسیاری از علوم یا بر پایه تحقیقات نظامی استوار هستند و یا بر پایه تجارت برای دستیابی به محصولات پولساز. بهعنوان مثال در زمان جنگ جهانی دوم، آلمان برای دستیابی به مقاصد نظامی به تحقیقات فضایی و الکترونیکی روی آورد که محصول آن نیز طراحی انواع هواپیماهایی بود که با فناوری آن روز قابل پیادهسازی نبود و یا سیستم انتقال تصویر تلفنی یا همان فکس از دستاوردهای این تحقیقات بود. اما نیاز جوامع امروزی به گردشهای مالی، یک نیاز پایه و حیاتی است زیرا واسطی برای تمام امور اقتصادی و اجرایی جوامع به شمار میرود و نیاز است تا با سرعت عمل آنها نیز هماهنگ باشد. بهراستی آیا سیستمهای سنتی بانکداری میتواند جوابگوی نیاز دستگاههای اجرایی امروز باشد؟
در نظام بانکداری سنتی تمام مراحل کار بهصورت دستی انجام میشد که این امر یکی از معایب اصلی آن نیز بهشمار میرود. در این نظام بانکی کسی نمیتواند برای زمان دریافتها، پرداختها و بطور کلی انجام امور بانکی از قبل برنامهریزی دقیقی کند چرا که عوامل بسیاری در انجام یک تبادل وجه دخیلاند که همگی آنها نیز با عوامل انسانی و خطاهای آن در ارتباط هستند. به زبان ساده در بانکداری سنتی تعیین وقت دست شما نیست.
تعریف
بانکداری الکترونیکی1 دارای تعاریف، شکلها و نمونههای مختلفی است اما بهطور کلی میتوان آن را اینگونه تعریف کرد «انجام رایانهای امور بانکی اعم از داخلی و خارجی که برای ارتباط بین مشتری و بانک، بانک و کارمند بانک و بانک با بانکی دیگر باشد را بانکداری الکترونیک گویند.» و البته بسیاری از گونههای دیگر هستند که شاید نتوان با این تعریف آنها را پوشش داد اما از آنجا که فناوری هر روز در حال رشد، تحول و دگرگونی است تعریف بسیار جامعی هم نمیتوان برای این امر در نظر داشت.
تاریخچه
بانکداری الکترونیک در جهان عمری در حدود عمر رایانه دارد، یعنی از وقتی که رایانههایی با لامپهای التهابی ساخته شد انجام محاسبات و سرعت انجام امور بانکی نیز سرعت گرفت. اما تاریخچه شروع این تحول در کشور ما را میتوان از اواخر دهه 60 در نظر گرفت یعنی وقتی که بانکها شروع به رایانهای شدن کردند و سرآمد این تحول را میتوان تولد شبکه شتاب دانست.
نکته
درست است که ما بانکداری الکترونیک را به رایانهای شدن مرتبط میدانیم اما بانکداری الکترونیک مساوی با مکانیزه شدن و رایانهای شدن بانکها نیست و مفهومی بسیار گستردهتر و عمیقتر را در برمیگیرد.
مزایا
با توجه به اینکه نیاز ما به بانک هر روز بیشتر و بیشتر میشود و تبادلات مالی و اعتباری در اغلب کارهای امروزه ما نقش فراوانی دارد، تصور رفت وآمد به بانک و ایستادن در پشت پیشخوان بانک هم عذابآور است و تقریبا انجام این کارها با روشهای سنتی حرکت جامعه را متوقف میکند. راهکار چیست؟ در بانکداری الکترونیک شما بهواسطه امکانات ارتباطی مانند تلفن میتوانید به بانک خود سر بزنید و بسیاری از امور را به سادگی انجام دهید. یعنی با امکانات معمولی میتوانید کارهایی را انجام دهید که قبل از آن بهجز مراجعه حضوری راهی برای انجام آنها وجود نداشت. مزایای بانکداری الکترونیک بسیار فراتر از این است. بهعنوان مثال خودپردازها دستاوردی است تا عابران و رهگذران به راحتی بتوانند امور بانکی و اعتباری خود را بهصورت 24ساعته انجام دهند، اموری مانند برداشت وجه، انتقال وجه، اعلام ماندهحساب و اطلاع از گردشهای حساب اموری است که در بانکداری الکترونیک پیش پا افتاده تلقی شده و بهعنوان خدمات عمومی ارایه میشود. بزرگترین مزیت بانکداری الکترونیک صرفه جویی در وقت و جلوگیری از اتلاف سرمایه است. که نمونه ساده و بارز آن را در انتقال وجه میتوان دید. بهعنوان مثال خانوادهای که فرزندشان در شهری دور مشغول به تحصیل و یا انجام خدمت سربازی است در شکل سنتی برای ارسال پول برای او:
1– باید هر دو در بانکی مشترک دارای حساب باشند.
2– پس از ارسال وجه مدتی در حدود سه روز کاری صبر کنند تا وجه در شهرستان قابل برداشت گردد.
اما در شکل الکترونیک فقط کافی است افراد در یک بانک (مشابه و یا غیر مشابه) دارای حساب باشند و پس از اینکه والدین اقدام به انتقال وجه از هر طریق نمودند فرزندشان پس از چند ثانیه میتواند وجه را از بانک برداشت کند، حال تفاوتی نمیکند در چه ساعت از شبانه روز و یا درکدام یک از ایام هفته باشد.
اعتبار
بانکداری الکترونیک بر پایه اعتبارات درونبانکی و بینبانکی است. یعنی واریز یک مبلغ به حساب دیگر کاملا اعتباری است و نمود فیزیکی نخواهد داشت. حتی میتوان با داشتن اعتبار بانکی (بدون پول در حساب) خرید کرد و مبلغ را به پس از مدتی به بانک پرداخت کرد که این کار در بانکداری سنتی و به شکل عمده و برای تمام شهروندان، یک امر محال است. کارتهای بانکی نیز در این نظام به دو صورت اعتباری2 و یا بدهکار3هستند. با کارتهای اعتباری میتوانید خرید کنید، هزینهها را بپردازید بدون اینکه در حسابتان آن پول را ذخیره کرده باشید. کارتهای اعتباری بر حسب توافق بین فرد و بانک به شخص واگذار میشود که مبلغ آن نیز بستگی به سیستم اعتبارسنجی بانک دارد. کارتهای بدهکار برخلاف نامشان حاوی طلب شما از بانک هستند، یعنی شما مبلغی را در حساب خود دارید و میتوانید با استفاده از کارت بانک آن را خرج کنید.
نیاز
بانکداری الکترونیک دارای دو نیاز عمده زیر ساخت و فرهنگ است. زیر ساخت بانکداری الکترونیک موارد زیر را شامل میشود 1. شبکه ارتباطی 2. ارتباط بین بانکی 3. واسطههای بانک و مشتری مانند ATM4، POS5و درگاههای اینترنتی 4. امنیت 5. قوانین حمایتی. فرهنگ نیز بهعنوان پایهای برای بانکداری الکترونیک نیازهایی همچون، فرهنگ استفاده از امکانات و خدمات را میطلبد که هر یک از این نیازها در جای خود جای صحبت بسیار دارد که در شمارههای بعد به تمامی آنها خواهیم پرداخت.
کلام آخر
بانکداری الکترونیک بهعنوان یک نیاز و موتور حرکتی اقتصاد در دولت الکترونیک است که دور شدن از آن نه تنها جلوی پیشرفت کشور را میگیرد بلکه روند حرکت اقتصاد کشور را معکوس کرده و لطمات جبران ناپذیری را بر کشور وارد خواهد کرد.
پینوشتها
E-banking. 1
Debit. 2
Credit. 3
Point of seal. 4
Machine . Automatic teller.5
منبع : روزنامه جام جم