چرا رنگ دو چشم بعضی از افراد با هم متفاوت است؟

به طور کلی رنگ چشم بستگی به مقدار ماده ای به نام ملانین دارد. ملانین رنگدانه ی قهوه ای تیره است که در عنبیه افراد وجود دارد. چشم آبی نشان دهنده میزان کم ملانین است، در حالی که چشم قهوه ای حاوی مقدار زیادی از این ماده است. در نتیجه انسانهایی که پوست و موی تیره دارند ، دارای مقدار زیادی ملانین هستند، بنابراین استعداد داشتن چشم قهوه ای را دارند ولی افرادی که مو و پوست روشن دارند مقدار کمی از این رنگدانه دارند و رنگ چشم اکثر آنها روشن است.

به همین علت است که بیشتر نوزادان با چشم آبی به دنیا می آیند ولی به مرور زمان وقتی بدن آنها شروع به تولید ملانین می کند ، رنگ چشم آنها هم عوض می شود.

وقتی که یک انسان مقدار متفاوتی ملانین در هر یک از عنبیه هایش باشد، رنگ دو چشم او متفاوت خواهد بود.

 Chromia IridisHetero( اصطلاح علمی برای داشتن رنگ چشم های متفاوت در یک جاندار) تقریباً در انسانها نادر ، ولی در بسیاری از حیوانات مثل اسب، گربه و بعضی از نژادهای سگ رایج است.

این خصوصیت ( داشتن دو رنگ چشم متفاوت در یک فرد) نتیجه تغییرات در یکی از ژنهایی است که رنگ چشم را کنترل می کنند که می تواند ارثی باشد. البته صدمات و یا بعضی از داروهای خاص در افزایش و یا کاهش مقدار رنگدانه ها در یکی از عنبیه ها تاثیر می گذارد و یا حتی بعضی از سندرم ها مانند:Syndrome Waardendurg می تواند باعث بروز این خصوصیت درفرد شود. البته درحالیکه گروهی از این افراد از لنزهای رنگی برای تطابق دو چشم خود استفاده می کنند، عده ای دیگر به این خصوصیت بارز خود می بالند!

عوامل موثر بر رنگ چشم

این که رنگ چشم‌ شما یا فرزندتان چه خواهد بود، به عامل ژنتیک و وراثت باز می ‌گردد. به طور ساده ‌تر باید گفت هر فرد دارای دو نوع ژن است که از هر یک از والدین خود به ارث می‌ برد. این دو ژن می‌ توانند به هم شبیه یا از هم متفاوت باشند.

ژن رنگ تیره بر رنگ روشن همیشه غالب است و به همین دلیل، فردی با دو ژن رنگ قهوه‌ای یا یک ژن آبی و یک ژن قهوه‌ای، دارای رنگ چشم قهوه‌ای می ‌شود

و تنها در صورتی که هر دو ژن آبی باشند، رنگ چشم فرزندشان نیز آبی می ‌شود.

در حال حاضر محققان نظریات جدیدی ارایه داده‌اند که بر طبق آن حتی چشم فرزند افرادی که هر دو والد چشم قهوه‌ای دارند، می‌ تواند آبی شود.

رنگ چشم از کجا می ‌آید؟

دلیل اصلی رنگی بودن عنبیه چشم، رنگدانه های کوچک ملانین است، اما تیره یا روشن بودن چشم  به دو عامل اصلی ژنتیک و میزان رنگدانه های موجود در عنبیه باز می‌ گردد.

در تمامی چشم‌ ها، بافت پوششی عنبیه دارای رنگدانه مشکی به نام ملانین است. در صورتی که پراکندگی این رنگدانه ‌ها زیاد باشد چشم فرد تیره و در صورتی که کم باشد، روشن می‌ شود.

طبق این نظریه چند ژن مسوول تعیین رنگ چشم‌ های یک فرد است. در این میان برخی ژن‌ ها تاثیر بیشتری می ‌گذارند.

اصلی ‌ترین ژن که تا 74 درصد در شکل‌ گیری رنگ چشم دخیل است ژن OCAZ است. این ژن، پروتئینی با عنوان P را رمزگذاری می ‌کند که در تولید ملانین نقش دارد و شکل دهنده رنگ قهوه‌ای، آبی و سبز است.

ژن‌های دیگری با اسامی Eycl1، Eycl2 و Eycl3 نیز ژن‌هایی هستند که نقش فرعی در این میان دارند وسبب بروز رنگ ‌های مخلوطی مثل سبز مایل به آبی، طوسی مایل به آبی، قهوه‌ای، بلوطی و ... می‌ شوند.

تحقیقات اخیر دانشمندان روی گروهی از افراد چشم آبی نشان داده است، جهشی کوچک در OCAZ می ‌تواند سبب محدود شدن تولید ملانین عنبیه و آبی شدن چشم شود.

جالب است بدانید که اگر فعالیت این ژن به طور کامل محدود شود، فرد دچار ناراحتی خاصی به نام آلبینیسم یا زالی می ‌شود که در اثر آن موهای فرد سفید و چشمانش قرمز خواهد شد.

دو چشم با دو رنگ متفاوت

شاید شما هم با افرادی رو به‌ رو شده باشید که رنگ دو چشم آن ها با هم متفاوت است. این اختلال در انسان ‌ها معمولا نادر است، ولی در حیوانات رواج بسیاری دارد و دلیل آن هم متفاوت بودن میزان ملانین موجود در هر یک از عنبیه‌ هاست. دلیل اصلی بروز این بیماری جهش ژنی است که می‌ تواند ارثی نیز باشد. البته برخی داروهای خاص نیز می‌ توانند سبب افزایش یا کاهش مقدار رنگدانه در هر یک از چشم ‌ها شوند. برخی مبتلایان به این مشکل، برای پوشاندن آن از لنز استفاده می ‌کنند، اما برخی دیگر این حالت را دوست دارند و با آن به ‌طور طبیعی کنار آمده‌اند.

رنگ چشم تغییر می ‌کند؟

طبق تحقیقات وسیعی که در رابطه با زمان ثابت شدن رنگ چشم صورت گرفته است، معلوم شد، رنگ چشم نوزادان از هنگام تولد تا شش ماهگی در حال تغییر است و دلیل آن هم افزایش یا کاهش ملانین است.

از سوی دیگر برخی از رنگ‌ های چشم در برخی نقاط جهان فراوانی بیشتری دارند؛ به ‌طور مثال رنگ بلوطی یا خرمایی بیشتر در اروپا دیده می‌ شود و رنگ قهوه‌ ای مایل به مشکی، رنگ غالب در سراسر جهان است.

رنگ‌ های چشم روشن مانند سبز، آبی و طوسی نیز بیشتر در کشورهای آمریکایی و برخی کشورهای آسیایی نظیر هند و ترکیه دیده می‌ شود.

ترجمه: سمیه مقصودعلی

هفته نامه سلامت

ارتقای سواد تغذیه ‌ای جامعه

در گذشته‌ ای نه‌ چندان دور، نگاه به علم تغذیه نگاهی حاشیه ‌ای بود، اما امروز به‌ خوبی می‌ دانیم که برای حفظ و ارتقای سلامت بدن، پیشگیری از بیماری ها و موفقیت در درمان و بازتوانی آنها، به ‌شدت به این علم محتاجیم.

بی ‌توجهی به تغذیه می ‌تواند پیامدهای جبران‌ ناپذیری برای جامعه به بار آورد و ارتقای سطح سواد تغذیه ای جامعه، امروزه به‌ عنوان یکی از محوری ‌ترین برنامه ‌های سلامت مورد توجه همگان است.

خوشبختانه این موضوع در سند چشم‌انداز 20 ساله جمهوری اسلامی ایران مورد توجه قرار گرفته است. در 3 دهه بعد از انقلاب اسلامی، دستاوردهای بزرگی در بخش سلامت برای کشور حاصل شده که کاهش سوء تغذیه از موارد مهم و افتخارآفرین آن است، اما هنوز تا حد ایده‌آل فاصله زیادی داریم.

باید گفت شیوع روزافزون چاقی، چربی و قند خون بالا، بی ‌شک ارتباط مستقیمی با الگوی مصرف مواد غذایی در کشور دارد.

اصطلاح رژیم درمانی یا درمان با رژیم‌، به معنای استفاده از رژیم غذایی فقط برای بیماران نیست، بلکه برای افراد سالم نیز است، به این معنی که افراد سالم هم باید به نوبه ‌خود از رژیم غذایی مناسب استفاده کنند تا به این وسیله از ابتلا به سوء تغذیه مصون بمانند و از سلامت کامل برخوردار شوند.

یکی از موضوعاتی که در حوزه سواد تغذیه‌ ای به آن توجه می‌ شود، مکمل‌های غذایی – رژیمی است. مکمل یا supplement ، کامل ‌کننده نیازهای سلولی انسان به ویتامین ‌ها یا املاح است و وقتی به کمک می‌ آید که مواد غذایی به هر دلیل نتوانند نیازهای فرد را به‌ صورت کامل تامین نمایند.

مشاهدات علمی نشان داده است مکمل‌های رژیمی، اثرات بسیار سودمندی بر سلامت فرد دارند، اما به شرط آن که با رعایت ملاحظات خاصی صورت گیرد.

درست است که راز سلامت و نشاط در تغذیه ی سالم نهفته است و تامین کافی ویتامین‌ ها و ریزمغذی ‌ها و مواد معدنی، کلید تندرستی و شادابی انسان است، اما باید به این نکته توجه داشت، این تشخیص پزشک است که تعیین می ‌کند:

بدن فرد به کدام مکمل غذایی و به چه مقداری نیاز دارد؟ یا کدام مکمل با برنامه غذایی یا برنامه دارویی فرد تداخل دارد؟ یا مصرف کدام مکمل‌ ها توام با هم ممکن است برای فرد خطرآفرین باشد؟

نحوه تهیه و تامین این مکمل‌ها نیز مهم است و حتما باید از داروخانه های مجاز، تایید شده و تحت نظارت صورت گیرد. متأسفانه چندی است شاهد بروز پدیده قاچاق مکمل‌ها در کشور هستیم و این موضوع سبب بی‌ اعتمادی زیادی در میان پزشکان و همچنین عموم مردم شده است.

در واقع مکمل‌ های غذایی که دارای مجوز هستند، از یک سو هنگام ورود توسط متخصصان امر در وزارت بهداشت، تحت کنترل و نظارت قرار می ‌گیرد و نام کشور تولید کننده، تاریخ تولید و میزان مواد مؤثر آن ها نیز مشخص است و از سوی دیگر تحت برنامه نمونه ‌برداری مستمر وزارت بهداشت است تا نسبت به سلامت این فرآورده ‌ها پیش از رسیدن به دست مصرف ‌کننده، اطمینان کامل حاصل شود.

یکی از راهکارها برای اطمینان از صحت و اصالت این فرآورده‌ها، آشنا کردن افراد جامعه با فرهنگ استفاده صحیح از مکمل‌های غذایی سالم است.

مردم به واسطه اهمیتی که برای سلامت، تندرستی و شادابی خویش قائل هستند، نباید فرآورده‌هایی را  که به‌ صورت قاچاق و بدون نظارت وزارت بهداشت وارد کشور می ‌شود، مصرف نمایند.

در حقیقت مکمل‌ها از زمان‌ های بسیار قدیم در طب سنتی وجود داشته است و اکنون به ‌صورت مدرن و بر اساس اطلاعات و تحقیقات علمی جدید تولید و مصرف می شوند، ولی شرط موفقیت این مکمل ها در تامین سلامت جامعه آن است که فرهنگ استفاده از آن نیز به‌ صورت صحیح و علمی در کشور پایه‌ ریزی شود.

سعید اویس- همشهری