عوامل کاهش دهنده شیر مادر

استرس  در شرایط بسیار متفاوتی از لحاظ جسمی یا روحی ایجاد می شود. این پدیده ممکن است در اثر اتفاقاتی ناخوشایند، خوشایند و یا تغییر در شرایط زندگی مثل بچه دار شدن به وجود آید. تأثیر استرس  بر تولید شیر الزاماً مستقیم نیست، بلکه ممکن است در اثر آن، تداخل بسیار کمی بین رفتار و توجهات مادر و نیازهای کودک ایجاد شود. برای مثال ممکن است مادر به دلیل محدودیت های زمانی یا عدم آگاهی از نیازهای کودکش به میزان کافی به کودک شیر ندهد که باعث گرسنه ماندن و بی قراری کودک و نیز کاهش میزان تولید شیر مادر می شود.

مهم ترین نکته برای ادامه ی 

شیردهی  بدون مشکل، در نظر گرفتن نیازهای کودک  است. ادامه ی شیردهی حتی در شرایط پرتنش نیز ضروری است.

بسیاری از مادران حتی در هنگام مرگ ناگهانی همسر و یا یکی از افراد فامیل موفق به ادامه ی شیردهی شده اند و مادرانی که کودک خود را در دوران شیردهی از دست داده اند به دلیل ادامه ی ترشح شیر دچار مشکلاتی مثل احتقان و التهاب پستان ها شده اند.

عملکرد بدن

یک بررسی دقیق در مورد مشکلات روحی در دوران بعد از زایمان نشان می دهد که ادامه ی شیردهی تأثیر بسزایی در ایجاد ارتباط روحی بین مادر و کودک و بهبودی حال مادر دارد.

علائم 

افسردگی  و عصبانیت  غالباً همراه با کاهش اعتماد به نفس  و ناتوانی در سازگاری با دیگران است و قطع شیردهی، بیشتر اوقات به دنبال این مسائل ایجاد می شود. مادرانی که یک مشکل روحی را تجربه می کنند ، برای ادامه ی شیردهی احتیاج به حمایت دارند که این حمایت باید تا زمان از شیر گرفتن کودک ادامه یابد.

شوک، ترس، نگرانی و استرس های مشابه

حتی در مواقعی که جریان شیردهی به خوبی پیش می رود، بروز وقایع خارجی ممکن است سبب تنش شود و تولید شیر را تحت تأثیر قرار دهد. از دست دادن یکی از افراد فامیل به ویژه همسر و یا یکی از فرزندان ، تنش بسیار بزرگی است. مشکلات مالی و زناشویی، مسافرت های کاری یا تغییر محل زندگی و یا بیماری فرزند دیگر ممکن است شرایطی را ایجاد کند که تولید شیر را کاهش دهد. برای مثال مراجعات متعدد به بیمارستان جهت عیادت یا مراقبت از یکی از افراد خانواده یا یکی از نزدیکان و داشتن مسئولیت مراقبت از خانواده، بیش از خودِ استرس سبب اختلال در شیردهی می شود. داروهایی که برای درمان بی خوابی در طی دوره ی سوگواری داده می شود می تواند شیوه مکیدن کودک را تحت تأثیر قرار دهد.

همچنین ترس و نگرانی دائمی واکنش خروج شیر را متوقف می کند. در مواقعی که تحمل استرس اجتناب ناپذیر است، باید راه حلی برای ادامه ی شیردهی پیدا کرد ؛ از جمله :

- بهتر است مادر با یک نفر در مورد احساساتش صحبت کند.

- افراد خانواده مادر را حمایت کنند.

- لازم است مادر با یک مشاور مناسب ذی صلاح و خبره مانند کارکنان بهداشتی، پزشک، انجمن ترویج تغذیه با شیر مادر و سایر صاحب نظران مشورات کند.

- با پزشک خود در مورد نوع داروی مصرفی (در صورت استفاده) مشورت نماید.

- از مشاور بخواهد که فنون ایجاد آرامش را به او آموزش دهد و او نیز از این روش ها به خوبی استفاده کند.

با برخورداری از این امکانات، مادر از عهده ی شیردهی فرزند خود بر می آید.

استرس های فیزیکی

شیردهی موفق مادرانی که تغذیه ی ناکافی داشته اند نشان می دهد که کیفیت شیردهی تحت تأثیر تغذیه ی نامناسب قرار نمی گیرد. تحقیقات اخیر نشان می دهد، تنها زمانی که مادر دچار سوء تغذیه ی شدید باشد کیفیت شیرش کاهش می یابد، اگر چه ضعف در نتیجه ی تغذیه ی ناکافی ممکن است کودک را تحت تأثیر قرار دهد؛ زیرا وقتی مادر خسته است دفعات کمتری به کودک خود شیر می دهد، از طرف دیگر اگر از پستانک، شیشه و شیر مصنوعی استفاده کند، چون مکیدن پستان و تحریک آن برای تولید شیر کم می شود، میزان تولید و ترشح شیر نیز کاهش می یابد.

 

کشیدن سیگار

به نظر می رسد که رابطه ی مستقیمی بین 

سیگار کشیدن و زود از شیر گرفتن شیرخوار وجود دارد. میزان هورمونی که در بدن سبب تولید شیر می شود (پرولاکتین) در زنانی که سیگار می کشند پایین تر است. در نتیجه سبب کاهش تولید و ذخیره ی شیر می شود. در اثر سیگار کشیدن ماده ای در بدن مادر آزاد می شود (هورمون آدرنالین) که واکنش خروح شیر را تحت تأثیر قرار می دهد؛ هم چنین نیکوتین در شیر ترشح می شود. کودکان زنان سیگاری در هنگام تولد، کم وزن تر هستند و شیوع دردهای قولنجی در آنها بیشتر است. ممکن است دلیل ناراحتی و توجیه کننده ی بی قراری کودک، شیر ناکافی باشد.

مصرف الکل

مصرف الکل می تواند بر روی واکنش خروج شیر مؤثر باشد. بیشتر اوقات خروج شیر در مادران معتاد به الکل، دچار اختلال است. این مادران، کمتر کودک را به پستان می گذارند . کودک نیز بر اثر الکل دچار خواب آلودگی ، استرس و دردهای قولنجی می شود. مادر الکلی که با پستانک و شیشه، کودک خود را تغذیه می کند، برای انجام موفق مسئولیت مادری احتیاج به کمک دارد.

کافئین

کافئین از طریق شیر مادر دفع شده و در بدن نوزاد تجمع می یابد. مصرف 6 تا 7 فنجان 

قهوه  در روز سبب پیدایش علائمی در کودک مانند بیداری و فعالیت بیش از حد او می شود.

نوشابه های کولادار  (سیاه ) و چای  نیز دارای کافئین هستند که مصرف بیش از حد آنها موجب بی قراری در شیرخوار می گردد. سیگار کشیدن هم سبب تشدید تأثیر کافئین می شود.

مصرف داروهای انرژی زا

این داروها ممکن است تأثیرات بسیار اندکی بر کودک داشته باشند، ولی همین میزان نیز ممکن است موجب بروز مشکلاتی در تولید شیر شود. مصرف داروهایی که سبب کاهش مکیدن پستان ها می شوند، با تأثیر بر مادر، کودک یا هر دو، بر روی تولید شیر تأثیر منفی دارند. کمک کردن به مادر برای پرهیز یا کاهش مصرف این داروها در حین ادامه ی شیردهی نتیجه ی بهتری برای مادر و کودک دارد و در شرایط بسیار خاصی ممکن است (با نظر پزشک) نیاز به قطع موقت شیردهی باشد.

بیماری

بعضی از مادران با وجود بیماری شدید و یا بستری شدن در بیمارستان به خوبی به تغذیه ی کودک با شیر خود می پردازند. اگر مادر بسیار ضعیف باشد یا از لحاظ جسمی در شرایطی نباشد که بتواند کودک خود را بغل کند ( مثلاً پس از عمل جراحی ) ، پرسنل پرستاری باید به وی کمک کنند تا شیرخوار، درست به پستان مادر گذاشته شود. مراقبت از کودک نیز باید بر اساس نوع ، میزان دارو و زمان مصرف آن باشد تا تأثیر دارو بر نوزاد به حداقل برسد. مادری که میزان زیادی خون از دست داده و یا بدنش کم آب باشد، میزان ذخیره ی شیرش کاهش می یابد. اگر مادر و کودک از ادامه شیردهی مطمئن شوند ، بهبودی سریع تر صورت می گیرد.

کارکنان بیمارستان باید روش های معمولی خود را با مادر شیرده و کودک تطبیق دهند. بسیاری از مادران اذعان دارند که در زمان هایی که فرزندشان دچار بیماری خفیفی بوده، به دفعات بیشتر شیردهی احتیاج داشته است. 

منبع : دنیای تغذیه

مادران شاغل و شیردهی

یکی از مشکلات اساسی در تغذیه نوزاد با شیر مادر، مسئله اشتغال زنان است. کار بیرون از منزل، فرصت مادر را برای شیردهی و انجام سایر فعالیت های مراقبت از کودک محدود می کند. مطالعات نشان داده است که پس از زایمان، مقدار شیر در مادران شاغل مانند غیر شاغلین است، اما پس از گذشت چندین ماه این میزان در مادران شاغل کاهش چشمگیری می یابد.

چرا؟

کاهش شیر می تواند به دلیل اطلاعات کم مادر در مورد نحوه شیردهی، خستگی و کمبود وقت مادر، تبلیغات متعدد در مورد تغذیه با بطری، نگرانی در مورد بی قراری کودک و... باشد.

بررسی های مختلف نشان داده است با افزایش تغذیه انحصاری با شیر مادر( به معنی عدم استفاده از دم کرده یا هر نوشیدنی غیر از شیر مادر برای تغذیه نوزاد) در 6-4 ماه اول پس از تولد،هر ساله می توان زندگی بیش از هفت میلیون کودک را از مرگ ناشی از اسهال و عفونت های حاد تنفسی نجات داد.

این الگوی تغذیه ای، سلامت هر دو نفر یعنی مادر و کودک را حفظ می کند. مثلاً مادر می تواند با شیردهی منظم، مدت آمنوره ( عادت ماهیانه نشدن) را افزایش دهد ، در نتیجه احتمال باردار شدن مجدد خیلی کم می شود .

مادران شاغل در مدت شیردهی، به توجه خاص و حمایت خانواده و جامعه نیاز دارند. لازم است در محل کار زنان کارمند تسهیلاتی ایجاد شود تا شیردهی آنان در کنار کارشان  ادامه یابد. مثلاً افزایش مدت مرخصی زایمان ، تاسیس شیرخوارگاه در جوار محل کار مادران و ... . ولی اگر این امکانات را نداشتیم وخواستیم شیردهی را ادامه دهیم چه باید کنیم؟

اولین کار ،انتخاب روش مراقبت از کودک

با شروع کار، مادر باید تصمیم بگیرد که مراقبت و نگهداری از کودک توسط چه کسی انجام شود: مادربزرگ، پدر ( با تنظیم ساعات کارش با ساعت کار مادر)، پرستار بچه، مهد کودک و ... و روشی را انتخاب کند که در زمان دوری از کودک، هر دو احساس آرامش کنند. بهترین کار، گذاشتن کودک در شیرخوارگاه نزدیک محل کار مادر است که امکان تغذیه از سینه مادر هر دو ساعت یک بار وجود داشته باشد. اگر قرار شد فردی از کودک در منزل مراقبت کند، بهتر است مادر یک هفته قبل از برگشت به کار، با پرستار کودک آشنا شده و در طی آن هفته کودک را برای مدت کوتاهی به او بسپارد. بدین ترتیب کودک یک مرتبه با فرد و محیطی ناآشنا روبرو نمی شود و استرس مادر نیز در روزهای شروع کار کمتر خواهد بود. اگر مادر بایک کارشناس تغذیه یا یک ماما در مورد نحوه نگهداری و تغذیه کودک مشاوره کند، اطلاعات مفیدی به دست خواهد آورد و می تواند بهترین راه را انتخاب کند.

انتخاب روش تغذیه کودک

اگر سن کودک بالای شش ماه است می توان در زمان غیبت مادر با غذاهای کمکی و با استفاده از قاشق و فنجان به او غذا داد. چنانچه کودک از شیر مادر تغذیه می کند و سن او زیر شش ماه است و امکان بردن او به محل کار و استفاده از فرصت های مناسب شیردهی برای مادر وجود ندارد، بهتر است مادر شیر خود را بدوشد و پرستار کودک در عدم حضور مادر، شیر را به کودک بدهد.

توصیه های لازم برای حفظ تولید شیر کافی

 مادران شاغل معمولا نگران هستند مبادا شیرشان کم شود و نتوانند شیردهی را ادامه دهند . توصیه هایی که می تواند در این زمینه به این دسته از مادران کمک نماید، عبارتند از:

1- تغذیه انحصاری شیرخوار با شیر مادر یعنی مادر در 6-4 ماه اول بعد از تولد نوزاد، فقط شیر خودش را به کودک بدهد و با این فکر که نخواهد توانست درآینده به طور منظم به کودک شیر دهد، نبایستی در این دوران به تغذیه مصنوعی کودک بپردازد، زیرا در این صورت کودک به این نوع تغذیه عادت کرده و کمتر شیر مادر را خواهد خورد. توصیه می کنیم حتی برای تغذیه با شیر خشک،  2-1 روز قبل از شروع به کار، کودک را با شیر مادر تغذیه کنید، به ویژه در دو ماه اول بعد از تولد که بحرانی ترین مرحله زندگی کودک است.

2- هر موقع که مادر در خانه است( تعطیلات و شب ها) کودک را بیشتر با شیر خود تغذیه کند.

3-  زمانی که مادر در منزل است، می تواند با همکاری خانواده، زمان بیشتری به دوشیدن شیر اختصاص دهد و در محل کار نیز دو بار در یک مکان مناسب شیرش را بدوشد ودر یک ظرف پلاستیکی تمیز در جا یخی نگهداری کند تا پرستار کودک در زمان لازم آن را گرم کرده و به کودک بدهد.

عاتکه موسوی-کارشناس

مصرف دارو در شیردهی

تاثیر دارو بر شیر مادر چگونه است ؟

آیا باید در زمان مصرف هر نوع  دارو، شیردهی را قطع کرد؟

اکثر داروهای مصرفی کم و بیش در شیر مادر ترشح می شوند، ولی این مطلب به معنای قطع شیردهی در زمان مصرف دارو نیست، چون مزایای شیر مادر برای کودک آنقدر زیاد است که بهتر است فقط در زمان مصرف چند داروی خاص ( که نام آنها را ذکر خواهیم کرد ) شیردهی را قطع کرد. به ندرت(1-2 درصد) ممکن است سطح دارو در شیر مادر بالاتر از مقدار آن در سرم او باشد، پس امکان مسمومیت دارویی تقریباً غیر ممکن است.

داروهای مجاز در شیردهی :

الف – داروهای قلبی و ضد فشار خون:

(digoxin) دیژوکسین در پلاسمای شیر خواران یافت نمی شود حتی اگر مادر آن را به مدت طولانی مصرف نماید.دیورتیک ها را می توان بدون محدودیت در دوران شیردهی مصرف کرد.

ب – بیماری های عفونی و مصرف آنتی بیوتیک ها:

مصرف کلیهآنتی بیوتیک ها (ضد میکروبی، ضد قارچی و حتی ضد ویروسی) در دوران شیردهی مجاز است زیرا مقدار بسیار کمی از این داروها در شیر مادر ترشح می شوند و مدت مصرف آنها هم اصولاً کوتاه مدت و بیشتر از 14- 10 روز نیست. تنها یک استثناء وجود دارد و آنمترونیدازول است که اگر به صورت دوز قوی مصرف شود، باید شیردهی را به مدت 24 ساعت متوقف کرد. سپس شیر را دوشید و بیرون ریخت. ادامه شیردهی بعد از این مدت مانعی ندارد.

ج- تشنج مادر و مصرف داروهای ضد تشنج :

داروهای ضد تشنج و ضد هیجان، کم و بیش در شیر مادر و در نتیجه در پلاسمای شیرخوار یافت می شوند. بنابراین اگر این داروها بعد از آخرین شیردهی در شب مصرف شوند و شیرخوار تا صبح از شیر مادر استفاده نکند، مقدار دارویی که هنگام صبح در شیر مادر یافت می شود، ناچیز و برای شیرخوار بی ضرر است.

دـ- بیهوشی مادر و داروهای مسکن:

داروهای بیهوشی استنشاقی مانع شیردهی نیستند؛ یعنی اگر مادر شیردهی توسط این داروها بیهوش شود، به راحتی می تواند 12 تا 24 ساعت پس از هوش آمدن، به نوزاد خود شیردهد. در مورد بیهوشی برای عمل سزارین، حداکثر 6 ساعت بعد از عمل و به هوش آمدن مادر می توان نوزاد را شیر داد.

مسکن های قوی نظیر کدئین و مرفین را می توان پس از زایمان و اعمال جراحی مصرف نمود و نوزاد را نیز با شیر مادر تغذیه نمود. مسکن های معمولی مانندآسپیرین و استامینوفن با دوزهای معمولی در شیردهی ممنوع نیستند.

داروهایضد سرما خوردگی و ضد احتقانی دستگاه تنفسی فوقانی وآنتی هیستامین ها نیز همین گونه هستند .

ه- داروهای تیروئیدی:

این داروها را به راحتی می توان برای مادر شیرده تجویز نمود (عصاره تیروئید- ال تیروکسین و حتی پروپیل تیوراسیل). فقط برای احتیاط بهتر است هر چند مدت یک بار تست های تیروئیدی را در شیرخوار انجام داد.متی مازول را به مادر شیرده نباید داد.

و- سیگار و عوامل آلوده کننده محیط:

اثرات سوء دود سیگار بر روی شیرخوار برای همگان واضح و روشن است، در نتیجه نیازی به تکرار ندارد. البته بایستی اضافه کرد مادرانی که زیاد سیگار می کشند، موفق به شیردهی خوب و همیشگی نخواهند شد. ظاهراً مواد مضری در سیگار وجود دارد که به مقدار بسیار ناچیزی در شیر ترشح می شوند.

انسولینو هپارین موادی هستند که در شیر مادر ترشح نمی شوند، در نتیجه مصرف آنها در شیردهی مانعی ندارد.

 

داروهائی که مصرف آن در دوره شیر دهی توسط مادر قدغن است

توصیه	علت ممنوعیت	نام دارو
شیر مادر باید قطع شود	سیکلوفسفامید موجود دراین داروها باعث کم کاری مغز استخوان در نوزاد می شود. مصرف سایر داروهای ضد سرطانی به طور تئوریک ممنوع شده است	دارو های ضد سرطانی
به مادر شیرده نباید تجویز کرد	باعث کاهش ترشح پرولاکتین و در نتیجه کاهش ترشح شیر مادر می شود	بروموکریپتین
شیر مادر باید قطع شود (14- 7 روز)	جذب آن توسط تیروئید شیرخوار، ممکن است باعث کم کاری تیروئید شود	ید رادیواکتیو
شیر مادر باید قطع شود، مگر آنکه مزایای تغذیه با آن بر ضررهای دارو برتری داشته باشد	غلظت آن در شیر مادر کمتر از غلظت سرمی مادر است. لذا غلظت سرمی آن در شیر خوار زیاد خواهد بود	لیتیوم
شیر مادر باید قطع شود (بهتر است از پروپیل تیوراسیل  استفاده شود)	غلظت آن در شیر مادر با سرم او مساوی است و ممکن است باعث کم کاری تیروئید شیرخوار شود	متی مازول
شیر مادر یا مصرف دارو قطع شود	مقادیر کمی در گلبول های قرمز و سرم شیرخوار یافت شده است	ترکیبات طلا

عوامل موثر در کاهش ترشح شیر مادر :

1- نگرانی ها و استرس های مختلف (کاهش جهش شیر به علت کاهش اکسی توسین¹)

2- خستگی، کم خوابی، کمبود غذایی و کم آبی.

3- استروژن.

4- آتروپین.

محرک ها و کمک کننده های ترشح شیر مادر:

1- آرامش و استراحت بیشتر مادر.

2- نوشیدن مایعات کافی و مصرف مواد غذایی با ارزش.

3- مکیدن های مکرر و دلخواه شیرخوار از سینه مادر.

4- داروهای گیاهی مثل رازیانه، بادیان، جو دوسر، بادام و شبدر.

5- داروهای شیمیایی: متوکلوپرامید و فنوتیازین ( محرک ترشح پرولاکتین² هستند)- اکسی توسین(2 تا 3دقیقه قبل از شیر دادن به صورت اسپری در بینی).

*پی نوشت:

1-oxytocin ( اکسی توسین ) : هورمون مترشحه از بخش خلفی غده هیپوفیز که باعث انقباض عضله رحم و تسریع زایمان می شود. همچنین باعث جهش شیر از سینه مادر می شود.

2-prolactin ( پرولاکتین): هورمون مترشحه از بخش پیشین غده هیپوفیز که در تکامل غدد سینه و شروع شیردهی نقش دارد و باعث تولید و ترشح شیر از سینه مادر می شود.  

عاتکه موسوی-کارشناس تغذیه