تغذیه صحیح در دوران شیردهی

 

شیردهی دورانی خاطره انگیز برای مادراست. سختی ها و شیرینی هایش همه در ذهن مادر به خوبی نقش می بندد. مادر و کودک عاشق و نیازمند یکدیگرند و مادر فداکارانه آنچه در روح و جسمش دارد به کودک می بخشد و برای آنکه بتواند با سلامت کامل و خاطره ای خوش این دوران را به پایان برساند ، باید بداند که چگونه نیازهایش را تامین کند.

چرا شیر مادر بهتر است ؟

پژوهش های انجام شده در 30 سال اخیر نشان داده ، بهترین و کامل ترین غذا برای کودک تا سن 4 تا 6 ماهگی فقط شیر مادر است . چرا؟

. چون شیر مادر از شیرهای دیگر مغذی تر است.

. همیشه استریل است.

. بیش از300 نوع عامل ضد میکروبی در شیرمادر وجود دارد که مانع بروز بیماری در کودک خواهد شد . از این رو میزان شیوع اسهال در کودکانی که شیرمادرخوار هستند 3 تا 14 بار کمتر از کودکان شیرخشکی است و به دلیل وجود همین عوامل ضد میکروبی، نوزاد خیلی کمتر به عفونت تنفسی ، عفونت اداری و عفونت گوش میانی مبتلا می شود.

. شیرمادر کمتر ایجاد حساسیت می کند و در خانواده هایی که یکی از اعضاء مبتلا به حساسیت هستند، حتماً باید کودک با شیر مادر تغذیه شود.

. کودکی که شیر مادر می خورد نه زیادی  چاق و پفکی می شود و نه لاغرمی ماند. چون کلیه نیازهای کودک با شیر مادر تامین خواهد شد. مثلاً اگر نوزادی زودتر از موعد بدنیا آید شیر مادرش با شیر مادری که نوزاد و به موقع بدنیا آمده تفاوت زیادی دارد و نیازهای کودک را برای رشد بیشتر تامین خواهد کرد. یک نکته جالب در مورد شیرمادر این است که شیری که کودک  در دقایق اول می مکد، حاوی پروتئین بیشتر و چربی کمتر است و با ادامه شیر خوردن به مرور چربی شیر زیادتر می شود. این مساله باعث می شود که کودک درزمان لازم احساس سیری کند و مادر باید توجه داشته باشد که نوزاد را زود از سینه جدا نکند تا کودک با چربی دقایق آخر شیردهی، وزن گیری بهتری داشته باشد.

. مکیدن سینه باعث رشد فک و دندانهای کود ک می شود.

. تماس نزدیک مادر و نوزاد باعث افزایش مهر و محبت آنها می شود.

پس شیرمادر مناسب ترین  و طبیعی ترین روش تغذیه شیر خوار است.

نیازهای غذایی مادر در دوران شیردهی

در دوران بارداری، جنین بسیاری از ذخائر بدن مادر را مصرف می کند و اگر مادر در دوران شیردهی تغذیه نامناسبی داشته باشد، به مرور خصوصاً با زایمانهای مکرر قوایش تحلیل می رود ، استخوانهایش پوک می شود ، ریزش مو پیدا می کند و گاهی ازترس اینکه این عوارض پیش آید آنقدر پرخوری می کند که وزنش بالا رفته و بازگشت به وزن پیش از بارداری بسیار مشکل خواهد شد. پس بسیار اهمیت دارد مادر دقیقاً بداند چه میزان انرژی و مواد مغذی نیاز دارد.

* انرژی :

مادر برای تهیه شیر 500 کالری انرژی اضافه بر نیاز بدنش لازم دارد. به عبارتی اگر پیش از بار داری 2000 کالری انرژی در روز نیاز او را تامین می کرده، در شیردهی 2500 کالری انرژی لازم دارد. علاوه بر این 500 کالری مقداری انرژی هم از چربی های ذخیره شده در دوران بارداری تامین می شود که این مساله باعث می شود، اگر مادر براساس مقادیر خواسته شده در این دوران، غذا مصرف کند به مرور هر ماه نیم کیلو لاغر می شود ( چاقی دوران بارداری بر طرف خواهد شد). براساس میزان انرژی لازم در دوران شیردهی ، غذاهای تامین کننده آن داده می شوند.

* پروتئین :

در دوران شیردهی نیاز مادر به پروتئین فقط 15گرم اضافه می شود. ازاین رو کل پروتئین مورد نیاز حدود 65 تا70 گرم در روز است . این میزان پروتئین با مصرف 3 لیوان شیر در روز، 1عدد تخم مرغ و 180 تا 300 گرم  گوشت و حبوبات تامین می شود.

* املاح :

بهترین املاح کلسیم و آهن هستند که اگر مادر مشکل کم خونی داشته باشد و یا در معرض کم خونی باشد مصرف قرص فرو سولفات ضروری است. برای تامین کلسیم مادر باید در روز 3 تا 4 لیوان شیرکم چربی و سبزیجات برگ سبز مثل اسفناج ، نعناع ،جعفری ، کرفس و کلم و نیز مغز بادام و بادام زمینی مصرف کند.پس خیلی خوب است که مادر شیرده هفته ای یک بار خورش کرفس بخورد و هرروز چند عدد بادام و بادام زمینی میل کند.

بهتر است مادرانی که کم خونی دارند، هفته ای یک بار جگر بخورند ودر طول روز حتماً 1عدد تخم مرغ و مقداری گوشت قرمز میل کنند. گردو نیز برای این مادران مفید است.

* ویتامین ها :

برای تامین ویتامین های لازم ، مادر حتماً به 5 تا 6 لیوان سبزیجات تازه بصورت سالاد، سبزی خوردن و یا پخته شده در غذا نیاز دارد و بایستی هر روز 4 تا 5 عدد میوه مصرف کند.

* چربی ها :

در شیرمادر یک سری چربی های غیر اشباع موجود است که در غدد پستان ساخته نمی شوند و باید از طریق غذا تامین شوند. پس بهتر است مادر هفته ای یک بار ماهی مصرف کند و از روغن زیتون در سالادش استفاده کند.

* آب :

مادر در روز به 6 تا 8 لیوان آب یا آب میوه نیازدارد.

 

نمونه یک رژیم غذایی مناسب برای یک مادر شیرده 

صبحانه	نان سبوس دار 3 برش + پنیر30گرم + کره 2قاشق مرباخوری + عسل یا مربا 2قاشق مرباخوری + شیرکم چربی 1لیوان
ساعت 10	میوه 1 عدد ، چای وکیک
نهار	لوبیا پلو با سالاد شیرازی؛ گوشت 120گرم ، کته 15 قاشق غذاخوری، لوبیا سبز پخته یک دوم لیوان ، روغن مایع 2 قاشق مرباخوری ، ماست کم چربی 1 لیوان ، خیار 1عدد ، گوجه 1عدد، پیاز یک دوم عدد به همراه آبلیمو و روغن زیتون
عصرانه	میوه 2 عدد ، نان 2برش ، پنیر 30 گرم ، گردو 2 مغز کامل
شام	کوکوی سبزی با ماست؛ تخم مرغ 1 عدد ، سبزی خام 2 لیوان ، نان 2 برش ، روغن مایع2 قاشق غذاخوری ، ماست کم چربی 1 لیوان
پیش از خواب	شیرکم چربی 1 لیوان ، عسل 1 قاشق غذاخوری

این رژیم حاوی 2700 کالری انرژی ، 344 گرم کربوهیدرات ، 97 گرم پروتئین و 88 گرم چربی است.

تحقیقات اخیر نشان داده کودکانی که با شیر مادر تغذیه شده اند، کمتر از کودکانی که با شیر گاو تغذیه شده اند، به بیماری دیابت نوجوانی( یا دیابت وابسته به انسولین) و بیماریMS مبتلا می شوند و این خبر اهمیت شیر مادر را نشان می دهد. 

چه مواد غذایی برای مادران شیرده مجاز نیست ؟

2) کافئین: کافئین وارد شیر مادر شده و موجب تحریک پذیری نوزاد می شود. بنابراین توصیه می شود مادر شیرده کمتر از 2 لیوان در روز قهوه و کوکا مصرف کنند ، شکلات و کاکائو هم دارای تئوبرومید است که مانند کافئین محرک است و بهتر است مصرفش محدود شود.

3) قند مصنوعی :اثر قندهای بدون کالری و محصولات شیرین وبدون قند بر نوزاد نامشخص است. پس بهتر است مصرف این مواد در شیردهی محدود شود.

4) ادویه جات زیاد :مصرف زیاد ادویه طعم شیرمادر را عوض می کند که بهتر است در شیردهی کمتر ادویه مصرف شود.

 

جدول نیازهای تغذیه ای مادر در دوران شیردهی

دانستن نیازهای تغذیه ای یک مادر شیرده، برای مادرانی که ازمکمل های ویتامین واملاح استفاده می کنند، ضروری است تا از مصرف بیش از حد مکمل ها جلوگیری شود.  

ماده مغذی	میزان مورد نیازدرروز
انرژی پروتئین ویتامینA ویتامینD ویتامینE ویتامین K ویتامینC ویتامینB1 رمیوفلاوینB2 نیاسینB3 ویتامینB6 فولات ویتامینB12 کلسیم فسفر منگنز آهن روی ید سلنیم	2700کالری 65 گرم 1300 میکروگرم 5 میکروگرم 12 میلی گرم 65 میکروگرم 95 میلی گرم 5/1 میلی گرم 6/1 میلی گرم 17 میلی گرم 5/1 میلی گرم 500 میکروگرم 8/2 میکروگرم 1000 میلی گرم 700 میلی گرم 310 میلی گرم 15 میلی گرم 19 میلی گرم 200 میکروگرم 75 میکروگرم

امیدواریم مطالعه این مطلب، موجب راهنمایی کافی و ارتقاء سلامت مادران ایرانی باشد .

عاتکه موسوی- کارشناس تغذیه

1) دم کرده های گیاهی : گاهی دم کرده های گیاهی مثل چای نعناع و گل گاو زبان موجب بروز اثرات جانبی مثل تهوع و استفراغ در مادر می شود و ترکیبات این نوشیدنی ها وارد شیر شده و امکان دارد همین اثرات در نوزاد هم بروز کند.

ایدز و تغذیه با شیر مادر

 

تقریباً یک سوم بچه های متولد شده از مادران مبتلا به ایدز ، در طی دوران بارداری  ، حین زایمان یا دوران شیردهی  به این بیماری مبتلا شده اند. در سال 2001، تعداد هشتصد هزار بچه ی زیر 15 سال مبتلا به ایدز تشخیص داده شدند که حدود نود درصد آنها از طریق مادرشان مبتلا شده بودند. حدود 15 تا 35 درصد از بچه های متولد شده از مادران مبتلا به ایدز، طی بارداری یا حین زایمان آلوده شده و حدود 15 درصد در طی شیردهی مبتلا شده بودند.

عواملی که احتمال انتقال HIV ( ویروس ایدز  ) را در دوران شیردهی کاهش می دهد ، شامل موارد زیر است :

1. دوره ی کوتاه تر تغذیه با شیر مادر

در بچه هایی که مدت طولانی تری از مادر مبتلا به ایدز ، شیر خورده اند احتمال ابتلا به عفونت بیشتری می باشد. دیده شده احتمال ابتلا به این بیماری در کودکانی که مدت شش ماه شیر مادر خورده اند، یک سوم کودکانی است که برای دو سال با شیر مادر تغذیه شده اند.

2. تغذیه ی انحصاری با شیر مادر در ماه های اول

عوامل ایمنی بخش موجود در شیر مادر، به ویژه مادران مبتلا به HIV ، باعث افزایش مقاومت بدن در برابر این عفونت می شود. یک مطالعه در جنوب آفریقا نشان داد که احتمال ابتلا به عفونت در کودکانی که به مدت سه ماه تغذیه ی انحصاری با شیر مادر داشته اند نسبت به کودکانی که از سایر مواد مثل آب ، آب میوه و ... استفاده کرده اند کمتر است.

3. جلوگیری و درمان مشکلات پستان

التهاب پستان، زخم نوک پستان و سایر مشکلات پستانی باعث افزایش احتمال انتقال HIV  می شود.

4. پیشگیری از ابتلا به عفونت HIV در طول شیردهی

ابتلا به عفونت در طی شیردهی باعث افزایش احتمال HIV می شود.

5. درمان سریع زخم و برفک دهان بچه

 زخم دهان  کودک باعث انتقال راحت تر ویروس به بدن او می شود.  

توصیه های سازمان بهداشت جهانی و صندوق حمایت از کودکان سازمان ملل متحد (UNICEF) در رابطه با تغذیه با شیر مادر : 

1. زنانی که به ایدز مبتلا نیستند و یا افرادی که وضعیت ابتلا به بیماری در آنها ناشناخته است، باید کودک را تا 6 ماه  با شیر خودشان تغذیه کنند و همچنان که شیردهی ادامه دارد، در 6-4 ماهگی تغذیه تکمیلی  مناسب را شروع کنند که این روند تا 2 سالگی یا بیشتر باید ادامه یابد.

2. همه مادران مبتلا به HIV  در زمینه خطرات و مزایای روش های تغذیه ی کودک، نیاز به مشاوره دارند و لازم است برای انتخاب روش مناسب راهنمایی شوند و بعد از اتخاذ تصمیم حمایت گردند.

3. زمانی که استفاده از جانشین های شیر مادر، قابل قبول، عملی و قابل تداوم باشد، لازم است کودک در ماه اول منحصراً با شیر مادر تغذیه شود .

4. در مورد مادران مبتلا به HIV که کودک را با شیر خودشان تغذیه می کنند، باید از روش صحیح شیرهی جهت جلوگیری از مشکلات پستان مانند زخم نوک پستان، التهاب پستان و غیره اطمینان پیدا کرد و در صورت بروز این مشکلات باید به سرعت درمان انجام شود.

5. برای به حداقل رساندن انتقال HIV از طریق تغذیه با شیر مادر، باید شرایط محلی، موقعیت شخصی فرد و خطرات همراه با تغذیه ی مصنوعی شامل سایر عفونت ها، سوء تغذیه در نظر گرفته شود.

6. مادران مبتلا به HIV که نوزاد را با شیر خودشان تغذیه می کنند باید در زمان از شیرگیری، برای جلوگیری از نتایج زیان بار تغذیه ای و روانی و حفظ سلامتی پستان ها راهنمایی و حمایت شوند.

7. زمانی که مادر مبتلا به HIV ، کودک را با شیر خود تغذیه نمی کند یا این که مدتی بعد از تولد ، شیردهی را قطع می کند برای اطمینان از برنامه ی غذایی جایگزینی کافی حداقل در 2 سال اول زندگی نیاز به مشاوره دارد.

8. زنان مبتلا به ایدز باید به مراقبت های بالینی، حمایت های تغذیه ای و مراکز مشاوره ی خانوادگی دسترسی داشته باشند.  

اصول کلیدی و راهبرد

خطرات عفونت HIV با خطرات مرگ و میر و بیماری ناشی از عدم تغذیه با شیر مادر مقایسه شده است.

تغذیه با شیر مادر، نوزاد را در مقابل مرگ ناشی از اسهال  ، عفونت های تنفسی و سایر عفونت ها  محافظت می کند. تغذیه با شیر مادر علاوه بر نیازهای غذایی، نیازهای روانی نوزاد (به ویژه در ماه اول زندگی) را هم برآورده می کند.

بنابراین برای مادران مبتلا به HIV به ویژه در کشورهای در حال توسعه ، تصمیم برای دادن شیر مادر یا جانشین های شیر مثل شیر خشک و شیر گاو تغییر یافته دشوار است، در حالی که تغذیه با شیر مادر احتمال انتقال HIV به بچه را 15 درصد افزایش می دهد. مصرف جانشین های شیر، خطرات ناشی از بیماری های عفونی مثل اسهال و عفونت های تنفسی را در طول دو ماه اول زندگی کودک 6 برابر می کند. تعداد زیادی از مادران در کشورهای در حال توسعه یا نمی توانند جانشین های شیر را تهیه کنند یا به آب تصفیه شده که برای تهیه ی آن لازم است دسترسی ندارند.

همچنین در خیلی از فرهنگ ها، عدم تغذیه با شیر مادر را ننگ می دانند. مادری که مبتلا به HIV است با مشکلات زیادی روبه رو است. مثلاً در مورد سلامتی و زنده ماندن خودش، و احتمال انتقال عفونت از طریق شیر به نوزادش و نیز مشکلات سلامتی که در صورت عدم تغذیه با شیر مادر برای نوزاد او پیش می آید، نگران است.  

منبع : WWW.UNICEF.ORG

نحوه صحیح مسواک زدن

مسواک زدن صحیح از ارکان اصلی مقوله بهداشت دهان و دندان میباشد ….کمتر کسی را میشود یافت که در طی شبانه روز مسواک نزند ولی چیزی که کمتر بدان توجه میشود نحوه صحیح مسواک زدن میباشد …. به طوری که در اکثر موارد مسواک زدن با مسواک نزدن زیاد تفاوتی نمیکند …. یادگیری مسواک صحیح زدن کمک شایانی در امر بهداشت دهان و دندان خواهد داشت هر چند که آموزش صحیح مسواک زدن حضوری بهتر است ولی خوب با توجه به امکانات محدود تصویری و نوشتاری سعی میکنم که به طور عملی به این مقوله بپردازم .

هدف اصلی از مسواک زدن را اگر بدانیم کمک بزرگی در عملکرد ما خواهد گذاشت …. هدف اصلی یک مسواک زدن صحیح پاک کردن کلیه مواد غذائی همراه با مواد رسوبی مختلف و میکروارگانیسم هائی که به طور طبیعی بر روی کلیه سطوح دندان جایگزین شده اند میباشد مسواک زدن وقتی تکمیل خواهد شد که مجاورات دندان با لثه و سطح زبان را نیز مورد توجه قرار داد. پس به طور کلی سه نوع مواد است که در لا بلای شیار های دندان ….. بین دندانها و…. بین دندانها و لثه رسوب میکنند :

• مواد غذائی که در طی روز مصرف میشود
• پرو تئینهای بزاق و موادی که در طی شبانه روز براثر تجزیه مواد غذائی در محیط دهان توسط آنزیم ها و میکروبهای موجود در دهان بوجود میآید
• میکروبهائی که به طور طبیعی در محیط دهان وجود دارد

هدف اصلی مسواک زدن پاک کردن کلیه این مواد از سطوح مختلف دندانی است .حال میپردازیم به روش مسواک زدن :

قبل از شروع مسواک زدن باید از تمیز و سالم بودن مسواک خود مطمئن بود که در مقاله ای دیگر شرایط یک مسواک خوب را توضیح خواهم داد…. خمیر دندان به مقدار کافی بر روی سطح مسواک میگذاریم سپس دهان را با آب خیس میکنیم تا خمیر دندان خوب کف کند …. سپس اول از سطح جونده دندانها شروع میکنیم به طوری که با حرکت رفت و برگشتی در روی سطح جونده خمیر دندان بخوبی کف میکند و شیار های موجود بر روی دندان تمیز میشود …. سطوح جونده در هر فک در دو ردیف سمت چپ و راست قرار دارد که از یک سمت فک پائیین شروع کرده و به سمت دیگر رفته و سپس همینطور برای فک بالا اقدام میکنیم …. تمیز کردن سطوح جونده مشکل خواصی ندارد و اگر دقت شود و وقت کافی گذاشته شود بخوبی تمیز میشود …. سپس میرویم سراغ بین دندانها که این کار بدون استفاده از کمک نخ دندان امکانپذیر نیست که در قسمت نحوه صحیح استفاده از نخ دندان توضیح داده ام …. بعد از تمیز شدن بین دندانها میرویم سراغ مجاورات دندان با لثه که به نظر من مهمترین قسمت اموزش مسواک زدن درک نحوه تمیز کردن این ناحیه میباشد و اکثرا به این قسمت مردم کمتر توجه داشته و مشکل اصلی در رعایت بهداشت هم در تمیز کردن این ناحیه میباشد لذا این قسمت بیشتر توضیح داده میشود 

 

به این تصویر دقت کنید….. حاشیه بین لثه و دندان به صورتی است که شکل آناتومیکی آن فضاهای متعددی را ایجاد میکند که در یک برسی سه بعدی میشود فهمید که در هرسه بعد دارای فضاهائی است که دسترسی مسواک به این نواحی مشکل میباشد این تصویر را به خاطر بسپارید تا دوباره برمیگردیم …. 

 

این تصویر را میبینید …. به طور معمول ما مسواک را به صورت به صورت رفت و برگشتی در سطوح طرفی دندانها حرکت میدهیم که این اشتباه است و اولا در دراز مدت باعث سایش در روی دندان در مجاورات لثه میشود و در ضمن با پریدن پرز های مسواک از روی بر جستگی یک دندان بر روی برجستگی دندان مجاور عملا بین دندانها خوب تمیز نمیشود……خوب پس چه کار باید بکنیم ؟….. قبلا پیشنهاد میکردند که به جای اینکه حرکت رفت و برگشتی مسواک بر روی سطوح کناری دندان به سمت جلو و عقب باشد این حرکت به صورت بالا و پائین باشد …. یعنی مسواک را از سمت لثه به طرف بالا حرکت داده و مسواک بزنیم …… این نیز جوابگوی ما نخواهد بود علت هم این است که باز حاشیه مجاور بین لثه و دندان تمیز نخواهد شد ….. چرا ؟ خوب به عکس قبلی برگردید ….. خود لثه یک برجستگی دارد که هر چه به سمت دندان پیش برویم فرورفتگی ایجاد شده و به دندان ختم میشود ….. سپس دندان نیز یک قوسی دارد و در وسط هایش به حد اکثر بر جستگی میرسد …. خوب در صورت کشیدن پرز مسواک از پائین به بالا و بر عکس این پرز ها از روی برجستگی لثه پریده و بروی برجستگی دندان قرار میگیرد و عملا این حاشیه بین دندان ولثه تمیز نمیشود …. نمیدونم دقت کردید که چی دارم میگم …؟!خوب چه کار باید کرد …. 

 

به این تصویر دقت کنید و خوب گوش کنید به ادامه مبحث؟!….. مسواک را با یک زاویه ۴۵ درجه نسبت به محور طولی دندان بر روی شیار لثه و دندان قرار میدهیم و مقداری فشار میدهیم به سمت پائین تا پرز های مسواک کاملا بین لثه و دندان و همچنین بین دندانها فرو رود ….. مانند شکل …. بعد با یک حرکت لرزشی مناسب و با دامنه کم مسواک را به سمت بالا حرکت میدهیم این حرکت لرزشی محدود باید سه چهار دفعه تکرار شود تا کلیه سطوح غیر قابل دسترس برای مسواک تمیز گردد….  

 

برای سطوح داخلی دندانها نیز به این طریق عمل میکنیم ….. تصویر به خوبی گویا میباشد  

 

برای سطوحی از دندان که در قوس فک قرار دارند باید با مانور مناسب و چرخاندن جهت مسواک دسترسی به نواحی که توضیح دادم را فراهم سازیم ….. به طوری که هر چه از ناحیه دندانهای عقب فک به سمت جلو پیش میرویم جهت مسواک را هم تغییر میدهیم به طوری که در دندانهای جلو کاملا از از پرز های جلوئی مسواک برای تمیز کردن استفاده میکنیم

چند نکته فنی در مسواک زدن

• نقاطی که در طی این مدت مطب داری متوجه شدم که بیمارانم خوب تمیز نمیکنند عبارتند از ۱- ناحیه دندان عقل که معمولا به علت حالت تهوئی که بهشان دست میدهد کمتر مسواک میزنند … وبه این علت است که دندانهای عقل با اینکه دیرتر از همه دندانها در میاید زودتر از بقیه میپوسد ….۲- قسمت هائی که در قوس فکی فرار دارد بخصوص از قسمت داخل به خاطر اینکه مانور دادن در این نواحی سخت میباشد یعنی بیمار قسمت دندانهای عقبی را مسواک میزند و بعد میاد سرغ دندانهای جلوئی و به قوسها فک در ناحیه دندان نیش کمتر توجه میکند…..۳- سطح روئیه زبان که حتما باید مسواک کشیده شود که بی توجهی میشود و لای پرزهای زبان نیز باید تمیز کردد
• معمولا موقع مسواک زدن فکرمان جای دیگری است.
• متخصصین گفته اند که طول مدت مسواک زدن صحیح بین ۵ الی ۷ دقیقه میباشد .
• سعی کنید که بعد از شستن خمیر دندان یک بار هم بدون خمیر و به قول معروف خشک مسواک بزنید .
  <